Hoe je ‘dementvriendelijke’ interieurs bouwt

Ontwerpen voor de geriatrische zorg

Mensen met dementie functioneren beter in een ruimte die naar hun belevingswereld is ontworpen. Dat vraagt bijzondere kennis van interieurontwerpers, architecten en projectinrichters. Volgens specialisten kan ‘zintuiglijk ontwerpen’ de oplossing zijn.

Hoe iemand met dementie de dag beleeft, is moeilijk voor te stellen. De persoon kan niet meer zelf uitleggen wat hij voelt of nodig heeft. Wel is aangetoond dat een herkenbare, vertrouwde en voorspelbare omgeving bevordelijk is voor zijn welzijn. Deze drie voorwaarden vormen het kompas die hem richting geven in een steeds mistiger leefwereld. Voldoen de woonvormen in zorginstellingen daaraan? De meeste interieurs zijn functioneel en veilig, maar ook nogal anoniem. De bewoner kan zich daardoor een vreemde in zijn eigen kamer voelen. Ook het gemis aan kleur, of het verkeerde gebruik daarvan, kan verwarring veroorzaken. Hetzelfde geldt voor verlichting, onverwachte geluiden of drukte op de gang. Waar de cognitieve vermogens van demente mensen gestaag afnemen, worden emoties juist versterkt. Daardoor komen prikkels extra hard binnen, zonder dat dit voor de buiten­wereld direct zichtbaar is.

Ankerpunten geven houvast

Een symposium van Forbo Flooring besteedde aandacht aan ontwerpen voor mensen met dementie. De sprekers braken een lans voor een nieuwe manier van bouwen; ‘zintuiglijk ontwerpen’. Het doel van een zintuiglijke ruimte is dat de bewoner zich daar intuïtief thuisvoelt. Kort gezegd: alles is waar het hoort en alles ziet eruit zoals hij het verwacht. Ankerpunten zorgen voor houvast, zoals meubels, armleuningen, ramen, deuren en verlichting. Kleuren en contrasten geven de juiste accenten. Icoontjes wijzen de weg naar de keuken, het toilet en het restaurant en geluidsoverlast wordt voorkomen door een akoestische vloer, systeemplafonds en gordijnen. “Voor ons ontwerpers is het misschien even slikken, maar stijl en esthetiek zijn minder belangrijk voor mensen met dementie”, zegt Anja Dirks van ontwerpbureau Studio id+. “We moeten leren denken in archetypen. Een tafel heeft vier poten, een stoel een comfortabele zitting. Een lamp moet er uitzien als een lamp en niet als een designstatement. Alles dat afwijkt, kan voor verwarring en onrust zorgen bij mensen met dementie.”

Veilige vloer

Ook de vloer is een factor van betekenis. Demente mensen zijn vaak ouder en lopen moeilijk, wat zich uit in een onzeker schuifelen. Valincidenten zijn te voorkomen door een antisliplaag op de vloer aan te brengen, maar ook door egale tinten in het dessin te gebruiken. Gestreepte vloeren en patronen kunnen namelijk verwarring creëren omdat er sprake lijkt te zijn van hoogteverschil. Verder moeten vloeren in aan elkaar grenzende ruimten
tonaal vergelijkbaar zijn – de lichtreflectie­waarde (LRV) mag dan niet meer dan 10 graden afwijken. Gebeurt dat wel, dan lijkt de overgang op een opstapje, trap of drempel. Er zijn meer risico’s: zo kan een zwarte schoonloopmat of een donkere tapijttegel op een lichte vloer worden waargenomen als een gat. “Mensen zijn bang om er in te vallen”, zegt Beatrice Montesano van KAW Architecten. “Een donkere strook in de vloer kun je dus ook bewust aanbrengen om mensen ervan te weerhouden om een bepaalde ruimte in te gaan.” Belangrijk is de textuur van tonale vloeren. Overgangen zijn vaak te abrupt, bijvoorbeeld van een tapijttegel ineens naar een gladde vinylvloer. Bovenal zijn matte vloeren te prefereren, zoals Marmoleum. Een glanzende vloer kan, zeker bij lichtreflectie, namelijk worden aangezien voor water of ijs.