Platform over bouw en ontwikkeling in de zorg in Vlaanderen en Nederland
Licht, rust en ruimte in nieuwe R/ART-kliniek
Door de licht geknikte bouwdelen hebben alle woonunits uitzicht op het rivierengebied.

Licht, rust en ruimte in nieuwe R/ART-kliniek

Het ontwerp van de R/ART-kliniek in Poortugaal is volledig gericht op het bevorderen van het herstel van psychiatrische cliënten die hier langdurig (langer dan een jaar) verblijven. De aanwezigheid van het Albeda-college geeft extra levendigheid aan het gebouw.

Tekst | Margot Visser  Beeld | Christiane Wirth Photography

Al meer dan honderd jaar is op het Antes-terrein aan de Oude Maas psychiatrische zorg voor de regio Rotterdam gevestigd. Omringd door rust en natuur kunnen cliënten hier voor kortere of langere tijd verblijven en werken aan hun herstel. De huidige klinieken zijn gebouwd in de jaren ’80. Deze paviljoenachtige locaties zijn sterk verouderd. “De kamers zijn klein, hebben geen aparte slaapkamer en geen eigen sanitair. Kortom: ze voldoen niet meer aan de eisen van deze tijd”, zegt Erik Daalhuizen, directeur Vastgoedontwikkeling van Parnassia Groep, waarvan zorgbedrijf Antes deel uitmaakt. De komende jaren gaat Antes de verouderde huisvesting vervangen door nieuwbouw.

Het gebouw is om een monumentale boom ‘gevouwen’.

Fraaie zichtlijnen

De R/ART-kliniek heeft de mooiste locatie op het terrein gekregen: gelegen aan de rand, achter de zomerdijk van de Oude Maas en omringd door monumentale bomen en waterpartijen. Eentien Architecten heeft het gebouw zo optimaal mogelijk ingepast in deze landschappelijke setting. “De zichtlijnen zijn een belangrijk kenmerk van dit gebouw”, vertelt Jeroen van Bekkum, directeur van het Rotterdamse architectenbureau. “We hebben het gebouw ‘opgetild’ om over de dijk te kunnen kijken. Doordat het niet de traditionele H-vorm heeft, maar de gebouwdelen licht geknikt zijn ten opzichte van elkaar, hebben alle studio’s uitzicht op het rivierengebied. Met de meer dan honderd jaar oude bomen hebben we rekening gehouden door het gebouw als het ware eromheen te vouwen.”

Op elke verdieping zijn vier gemeenschappelijke woonkamers ingericht.

Thuisgevoel

De kliniek huisvest 144 individuele wooneenheden: appartementen van 28 m² met een aparte woon- en slaapkamer en een eigen keuken en badkamer. Uitgangspunt was om de huiselijke kwaliteit zoveel mogelijk te laten terugkomen. Volgens Daalhuizen is dat goed gelukt. “We hebben in de ontwerpfase goed geluisterd naar de cliënten en zorgprofessionals. Het tweekamerconcept is niet gebruikelijk in de psychiatrische zorg, maar wij vonden het belangrijk om een thuisgevoel te creëren. Bezoek hoeft bijvoorbeeld niet op het bed te zitten, een grote ergernis in de oude huisvesting voor zowel de cliënten als het zorgpersoneel. Door in elke woning een keuken te plaatsen, stimuleren we autonomie. Cliënten kunnen zelf koken, maar hebben ook de keuze om aan te sluiten bij de gezamenlijke maaltijd.”

Jeroen van Bekkum en Erik Daalhuizen.

Het ontwerp van de woonunit is getest in een mock-up setting. Daalhuizen: “Daar kwam een aantal goede verbeterpunten uit, zoals een eigen deurbel. Vroeger werd volstaan met een klop op de deur, nu belt de zorgmedewerker eerst aan alvorens de woonunit te betreden. Ventilatie en frisse lucht was een ander punt van aandacht. Moet het raam wel of niet open kunnen? Nodig is het niet, maar mensen vinden het wel prettig. Door een rooster voor het raam te plaatsen, is het nu zowel veilig als comfortabel. Het is bovendien een heel decoratief element geworden.”

Overal daglicht

Waar de woonvleugels een repeterend ritme hebben, is in het hart van het gebouw ontwerptechnisch flink uitgepakt. Rondom een terrasvormige tuin loopt een centrale watervaltrap, wat een gevoel van overzicht en oriëntatie geeft. De algemene voorzieningen, gemeenschappelijke woonkamers (vier op elke verdieping) en de afgesloten buitenruimtes liggen hieromheen gegroepeerd. Daglicht komt via het open middendeel het hele gebouw binnen. Van Bekkum vindt dit één van de grootste kwaliteiten van het gebouw. “Zorggebouwen zijn over het algemeen compact en functioneel vormgegeven. Dat is ook hier het geval, echter het open hart geeft veel lucht aan het gebouw. Een uitdaging was het verenigen van lucht/daglicht met veiligheid. Het hoogteverschil tussen de terrassen is daarom maximaal één verdieping en de buitenruimtes zijn afgesloten met een hekwerk.” Hij wijst verder op de hoogwaardige afwerking. “We hebben gekozen voor natuurlijke, tactiele, duurzame en mooi verouderende materialen als steen, bamboe, hout en wandbekleding in frisse tinten. Dat geeft een gevoel van comfort en draagt bij aan een prettige sfeer.”

Het ventilatierooster is ook een decoratief element.

Het ventilatierooster is ook een decoratief element.

Duurzaamheidsmaatregelen

Flexibiliteit en duurzaamheid zijn tegenwoordig vereisten voor zorgvastgoed en dus ook van toepassing op de R/ART-kliniek. De gebouwstructuur is zodanig, dat andere woonvormen of een transitie mogelijk zijn zonder ingrijpende sloopwerkzaamheden. De energie voor verwarming en koeling wordt geleverd vanuit een WKO-opslag met bodembronnen en warmtepompen en stroom komt van PV-panelen op het dak. Het gebouw is verder voorzien van gebalanceerde ventilatie met gedeeltelijke CO2-sturing en warmteterugwinning, LED-verlichting met daglichtschakeling en aanwezigheidsdetectie, maximaal geïsoleerde en van triple glas voorziene gevels en automatische zonwering.

Veel daglichttoetreding in het hart van het gebouw.

Win-winsitiatie

Terug naar het besluit van de architect om het gebouw ‘op te tillen’ om over de dijk te kunnen kijken. Hierdoor ontstond ruimte in de verdiept gelegen plint. “De vraag was welke invulling deze ruimte moest krijgen”, vertelt Daalhuizen. De oplossing bleek dichtbij. Het schoolgebouw van het Albeda College, gelegen op het terrein, was sterk verouderd en stond de volgende nieuwbouwplannen in de weg. Derhalve zou de locatie gesloopt moeten worden. “We zijn om tafel gegaan en waren het er snel over eens dat hun intrek in het nieuwe pand een win-winsituatie is. Voor het Albeda is dit een unieke kans om vorm te geven aan een praktijkgerichte onderwijsvorm en studenten kunnen direct ervaren hoe mooi het werken in de ggz is. Voor onze cliënten zorgt de aanwezigheid van leerlingen voor reuring en levendigheid. Een waardevolle toevoeging aan een gebouw dat zeer geslaagd is in zijn opzet en ook zeker niet onbelangrijk, een fraaie werkomgeving biedt aan onze medewerkers.”  


Efficiënte constructie met enkele eyecatchers

Zorggebouwen zijn over het algemeen efficiënte constructies. Ze zijn in de eerste plaats functioneel met, als daar budgettair ruimte voor is, een paar in het oog springende elementen. “Dat geldt ook voor de R/ART kliniek”, zegt Arnold Robbemont, adjunct directeur en raadgevend ingenieur van Zonneveld Ingenieurs. Dit Rotterdamse ingenieursbureau vervulde de rol van hoofd-
en coördinerend constructeur. “De verblijfsvleugels hebben een repeterend ritme en zijn rechttoe-rechtaan gebouwd. Wat het gebouw bijzonder maakt, zijn de patio en luifels aan de voorzijde. Om de patio ‘open’ te laten ervaren, is een speciale staalconstructie achter de gevelstijlen aangebracht. De verdiepte ligging van het gebouw was ook een punt van aandacht.”

Zonneveld Ingenieurs is een bureau met meer dan 30 jaar ervaring in o.a. hoogbouw, utiliteitsbouw, woningbouw, gezondheidszorg en winkelcentra. Een recent zorgproject is het Prinses Máxima Centrum in Utrecht.

"*" geeft vereiste velden aan

Stuur ons een bericht

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Wij gebruiken cookies. Daarmee analyseren we het gebruik van de website en verbeteren we het gebruiksgemak.

Details